لغات تاریخیه و جغرافیه

Lugat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye

خواص اجسام

Havas-ı ecsam

خواص اجسام — قوای حسیه+مز واسطه+سیله اجسامده مشاهده ایلدیكمز آثار مختلفه+یه خواص تعبیر اولنوب كافۀ اجسامده مشترك اولان خاصه+لره (خواص عمومیه) و رنك و قرستالیت كبی یالكز بعض اجسامه مخصوص اولان خاصه+لره دخی (خواص مخصوصه) تسمیه اولنور. خواص عمومیه+نك باشلیجه+لری (تحیز) (عدم تنافذ) (قبول انقسام) (ذومسامیت) (عطالت) (تحرك) (انجذاب) (انقباض)در. تحیز . خاصه+سی هر جسمك بعد مجردده ابعاد ثلثه تحتنده بر مسافۀ محدوده استیعاب ایلمسندن عبارتدر بر جسمی محیط اولان سطوح مختلفه+نك هیئت مجموعه+سنه او جسمك شكلی دنیلوب سطوح مذكوره+نك قاپلدیغی مسافۀ محدوده+یه دخی حجمی تعبیر اولنور. عدم تنافذ. خاصه+سی بر جسمك بولندیغی مكانده ان واحدده جسم آخرك بولنه+مامسی كیفیتیدر بر پارچه تباشیر دروننه بر مقدار صو نفوذ ایلدكده حجم اصلیسی تبدل ایلمامسی اشبو صو مذكور تباشیرك بعض اجزاسنی استیعاب ایلیوب فقط اجزای مزبوره اره+سنده واقع مساماتده بولنان هوایی دفعله یرینی ضبط ایلمسنه مبنیدر. قبول انقسام . خاصه+سی اجسامك اجزای صغیرۀ متعدده+یه و هر جزؤك دخی اجزای فردیه+یه انقسام قبول ایلمسیدر مثلا بش سانتیغرام (قرمز) كندی وزنندن اوچیوز بیك قات زیاده صویی بویامغه كافی اولمغله اكر هرسانتیغرام صوده یالكز ایكی جزؤ قرمز فرض اولنسه بو صورتله بش سانتیغرام قرمز اوچ ملیون اجزای مرئیه+یه منقسم اولمش اولور. ذومسامات . اشبو خاصه اجسامك اجزای فردیه+لری تماماً بری برینه ملاصق اوله+میوب اره+لرنده مسامات یعنی بعض بوش محللر بولنمسیدر بر مقدار شكر صوده حل اولوركن صویك یوزینه چیقان حباب شكرك مساماتنده متراكم هوادن حاصل اولور. تحرك . خاصه+سی هر نصورتله اولور ایسه اولسون اجسامك قوت تسمیه اولنان سبب خارجینك تأثیریله تبدیل مكان ایتملرندن عبارتدر. عطالت . اشبو خاصه بر جسمك اسباب خارجیه تأثیرندن سالم اولدقچه حال اصلیسنده قالمغه یعنی ساكن ایسه دائما سكونته و متحرك ایسه الی الابد حركته سعی و میلیدر فی الواقع كندو حالنه ترك اولنان اجسام موانعدن سالم اولدقجه متحرك ایسه حركتنی ساكن ایسه سكونتنی ترك ایده+مز علم جر اثقالک اساسی اشته بو بحث اوزرینه مبتنیدر. انجذاب . كافۀ اجسام آتی الذكر ایكی قانون موجبنجه یكدیكرینی جاذب و بری برینه تقربه مائلدر (اولاً) اجسام كندو كمیت جوهریه+لری نسبتیله یكدیكرینی جذب ایدر (ثانیاً) هر جسم ابعاد مربعی نسبتنده بری برینی جاذیبدر شویله كه بر جسمك جسم آخر اوزرینه تأثیری (١) فرض اولندیغی حالده جوهری (٢) قات آرتسه تأثیری دخی (٢) قات و (٣) قات آرتسه (٣) اولوب جسمین مذكورینك نسبت بعدیه+لری یعنی ارە+لرنده بولنان اوزاقلق تبدل ایتمدكچه تأثیرلری دائما جوهرریله مساوات اوزره آرتار و بالعكس كمیت جوهریه+لری متساوی اولان ایكی جسم بیننده واقع مسافه ایكی قات اولسه قوۀ جاذبه دخی مسافۀ مذكوره+نك مربعی مقدارنجه یعنی درت قات اكسیلوب اشبو مسافه (٣) یاخود (٤) قات آرتدیغی صورتده قوت مذكور دخی (٩) یاخود (١٢) قات و هكذا تناقص ایدر. تضییق بو دخی اجسامك حجمنك متناقص اولمسی كیفیتیدركه كافۀ اجسام صیقشدیرلدقده جزئی ویا كلی منقبض اولور و بوده ذومسامات اولدیغندن ایلرو كلور.